Iedereen stinkt wel eens

Karlijn Stoffels - Tegen de muur op
Derk Visser - Landjepik

De eerste boeken van Karlijn Stoffels sloegen bij mij in als een bom. Mosje en Reizele (over joodse kinderen in een weeshuis) hoort bij de top van de Nederlandse jeugdliteratuur en haar romans over de multiculturele samenleving (o.a. Khalid, Stiefland en Marokko aan de plas) zijn origineel en dapper. Stoffels behoort tot die categorie auteurs die niet bang is om de lezers iets te willen vertellen, om les te geven maar ze beheerst de vaardigheid om dat te doen zonder dat moralisme de boventoon voert. Mijn vorige recensie ging over haar uitstapje richting spannende boeken, een serie onder de noemer De bende van de zwarte hond, waar ik erg kritisch over was en later ook een beetje spijt van had. Het staat er dan wel hard, zeker zo'n cijfer. De uitleg van Karlijn Stoffels (ze reageert onder dat stukje) dat ze ook andere vormen onder de knie wil krijgen, was verhelderend en grappig omdat ze zegt wel weer eens door 'een echt kind' gelezen te willen worden. Ze houdt zich aan de belofte om ook nog steeds serieuze boeken af te leveren met haar meest recente roman 'Tegen de muur op'.

Stoffels heeft een nieuwe subcultuur ontdekt. Het boek speelt zich af tegen het decor van een winkel in aboriginalkunst en de 'oldskool graffiti'. Hoofdpersoon Bibi is op zoek naar haar echte vader nadat ze na de dood van haar moeder pas achter dat geheim is gekomen. Aan de hand van een foto ontmoet ze haar verwekker maar het heeft nogal wat voeten in de aarde voor ze hem ermee durft te confronteren. De eerdere keuzes van Stoffels (Marokkanen en de dilemma's van de multiculturele samenleving) waren logisch en hadden een zekere urgentie. Over graffiti en aboriginals kun je dat moeilijk zeggen en het komt dan ook nogal bedacht en geforceerd over. Het verhaal is voorspelbaar en kabbelt voort langs geijkte paden. De stem uit het niets van de warrige aboriginal die commentaar geeft, voegt niks toe en is een kunstgreep. Sorry Karlijn, ik ben wederom niet enthousiast. Misschien gewoon een mindere fase. Snel weer terug naar de kwaliteit van je eerste romans!

Maar dan ben ik er nog niet helemaal want Stoffels doet wel iets bijzonders in dit boek. Ze begeeft zich op de niet gemakkelijke weg om woorden te zoeken voor de seksuele gevoelens van een meisje. Ik kan me niet herinneren dat ik eerder in een jeugdboek las over de pogingen van een meisje om te masturberen en de moeilijkheid om een orgasme te bereiken. Het is prijzenswaardig dat Stoffels het aandurft en ze doet het niet onaardig. Zeker omdat ze de moeilijkheden beschrijft, het ontbreken van het genot, en daarmee ook nog verwijst naar de moeder van Bibi. Maar de context is niet logisch en daarom vallen de passages een beetje weg tegen de rest van het boek. Stoffels heeft teveel gewild en geen duidelijke keuze gemaakt. Dat staat er dan weer. Wel hard.

Nog een multicultureel werkje van een voor mij tot nu toe onbekende schrijver. Landjepik van Derk Visser gaat over de Kosovaarse Ana die zwanger is van de Turkse Evren. Samen vluchten ze in een gestolen BMW de stad uit. Ik zeg met nadruk 'werkje' omdat het typisch zo'n boekje is: omvang van het boekenweekgeschenk. Een ideetje dat leuk is uitgewerkt maar de indruk heeft van een vingeroefening voor het echte werk.

Visser is een talent en dat uit zich vooral in zijn schrijfstijl en zijn dialogen. Een voorbeeldje van zijn dialoog waarbij Visser bijna achteloos de onzekerheid van Ana weergeeft en haar schild eventjes laat verdwijnen.

'We moeten eerst een plan maken.' Hij haalt kort zijn neus op.
'Stink ik?'
'Hoezo?'
'Vind je dat ik stink?'
'Nee".'
'Je haalde je neus op.'
'Ik heb de hele dag door de regen gelopen', zegt hij zacht. 'Mijn neus loopt. Ik ruik bijna niks'.
'Bijna niks. Maar mij ruik je wel'.
'Je stinkt niet. En als je wel zou stinken, dan maakt het ook niks uit. Iedereen stinkt wel eens'. Hij veegt met de rug van zijn hand langs zijn neus
'Zie je wel dat je vindt dat ik stink.' Hij zucht. Ik word moe van mezelf. Mijn lijf voelt zwaar.
'Ik zeg soms domme dingen'
'Soms?'
'Vaak.'
'Je moet eerst nadenken voor je iets zegt'.
'Dat doe ik ook, maar als ik nadenk, denk ik ook aan domme dingen en die zeg ik dan weer. Ik wil het niet en toch doe ik het. Het komt gewoon in mijn hoofd op, het zijn gedachten die ik niet wil hebben, maar die er wel zitten. Ik snap niet hoe ze erin terecht zijn gekomen.' Ik geef met mijn vuist een stomp tegen mijn slaap.
'Het spijt me dat ik domme dingen zeg.'

Ana en Evren liggen met zichzelf en met elkaar overhoop en daar is reden voor: geen ouders meer (Ana), verbroken contact met ouders (Evren), geen dak boven je hoofd hebt en nog zwanger bent ook. Visser beschrijft het levensgrote schild dat Ana heeft opgebouwd om alle problemen de baas te kunnen op een lichtvoetige maar ook veelzeggende manier. Met een grote mond en veel sarcasme kom je een heel eind maar niet overal, wil Visser maar zeggen. Ana worstelt en komt niet boven.

Opvallend zijn de min of meer politieke elementen in het boek. De manier waarop Ana praat over de rol van Nederland in de Balkan oorlog en de multiculturele spraakverwarring. Bijvoorbeeld waar Ana tegen de Turkse Evren roept: 'Ga terug naar je Rifgebergte' en Evren twee bladzijden later plompverloren nog even opmerkt: 'Het Rifgebergte. Dat ligt in Marokko. Ik kom uit Turkije.' Geestige speldenprikjes en observaties waarmee Visser tussen de regels door actueel commentaar geeft. 'Ik blijf wel naast hem lopen en ga niet zoals de meeste Turkse vrouwen drie meter achter hem aan hobbelen.'

Visser zet heel vaardig twee karakters neer van jongeren die buiten de boot vallen en in al hun naiviteit proberen nog iets van hun leven te maken. Dat is het bezwaar niet; het probleem van dit boek is de verhaalopbouw en de omvang. Landjepik heeft simpelweg te weinig om het lijf om echt indruk te maken. Het is humoristich en Visser hanteert een prettig soort taal en er worden interessante thema's en gevoelens aangestipt maar het is het net niet, het beklijft niet.

Jaaps boekencijfers
Karlijn Stoffels - Tegen de muur op: 5.8
Derk Visser - Landjepik: 7.0